Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ: ο αιώνας που διαμόρφωσε τη Θεσσαλονίκη του 1912 /Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

 

Με την ευκαιρία της εκατονταετίας από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης παρουσιάζει την έκθεση: Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ ο αιώνας που διαμόρφωσε τη Θεσσαλονίκη του 1912 εγκαίνια Τρίτη 25 Σεπτεμβρίου 2012, στις 20:00 Πολιτιστικό Κέντρο Θεσσαλονίκης του ΜΙΕΤ (Βίλα Καπαντζή, Βασιλίσσης Όλγας 108) Πρόκειται για μια έκθεση βασισμένη στις συλλογές καρτποστάλ του 'Αγγελου Παπαϊωάννου και του Ελληνικού Λογοτεχνικού & Ιστορικού Αρχείου (ΕΛΙΑ), η οποία υφαίνεται πάνω στο διεθνές ιστορικό πλαίσιο του 19ου αιώνα. Στην έκθεση επίσης παρουσιάζεται μια άγνωστη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης από τη συλλογή Δέλλιου –η παλιότερη, πιθανόν, φωτογραφία της πόλης– καθώς και ένα δρώμενο, εμπνευσμένο από τις ενδυμασίες των τελών 19ου – αρχών 20ού αιώνα, που θα επαναλαμβάνεται κάθε Τετάρτη. Ο τίτλος «Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ» οφείλεται στο ομότιτλο βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα. ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Ιωάννης Στεφανίδης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚΘΕΣΗΣ: Γιάννης Επαμεινώνδας ΤΟ ΣΚΕΠΤΙΚΟ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ Στη Θεσσαλονίκη του 1912 συνυπάρχουν ο παλιός και ο νέος κόσμος. Στη διάρκεια του αιώνα που προηγήθηκε, αναμετρήθηκαν η παράδοση και η νεωτερικότητα. Στην έκθεση του ΜΙΕΤ αυτοί οι δύο κόσμοι αντιπροσωπεύονται σχηματικά από τις δύο εβραίες γυναίκες: τη μάνα με την παραδοσιακή της ενδυμασία και την κόρη ντυμένη με την ευρωπαϊκή μόδα, να βαδίζουν πλάι-πλάι. Ο τίτλος της έκθεσης Η ΔΥΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ, δανεισμένος από το ομότιτλο βιβλίο της Έλλης Σκοπετέα, υπονοεί πως η Θεσσαλονίκη γίνεται στις αρχές του εικοστού αιώνα η πιο «δυτική» από τις πόλεις του Λεβάντε και πως, ταυτόχρονα, ο ανατολίτικος τρόπος ζωής χάνει οριστικά τη μάχη απέναντι στον εκδυτικισμό. Η στερεότυπη εικόνα του «οπισθοδρομικού» που δημιούργησαν οι Έλληνες του 1821 για τον Τούρκο οφειλόταν εν πολλοίς στην άθλια κατάσταση που επικρατούσε στα εδάφη που διαφέντευαν οι Οθωμανοί κατά τον 18ο αιώνα – πάντα σε σύγκριση με όσα συνέβαιναν στην Ευρώπη. Ωστόσο, μέσα στα 80 και πλέον χρόνια που μεσολαβούν από τη δημιουργία του ελληνικού κράτους έως την απελευθέρωση της Μακεδονίας, η Θεσσαλονίκη θα γνωρίσει μια εντελώς διαφορετική Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στη διάρκεια βασιλείας των τελευταίων σουλτάνων επιχειρήθηκε ο εκσυγχρονισμός της κοινωνίας και του κράτους ώστε να μπορέσει η χώρα να λογισθεί ως ισότιμη εταίρος των Δυτικών. Η Θεσσαλονίκη –στην οποία πολλά από τα μέτρα και τις «επαναστάσεις» εφαρμόσθηκαν για πρώτη φορά– είχε έναν πολυεθνοτικό πληθυσμό (Εβραίους, Τούρκους, Έλληνες, Λεβαντίνους) κι έναν προοδευτικό χαρακτήρα: υπόβαθρο που διευκόλυνε τους πειραματισμούς σε αντίθεση με την πιο συντηρητική, σουλτανική Κωνσταντινούπολη. Πολλές από τις αλλαγές που βίωσε η πόλη υπό ελληνική διοίκηση μέσα στον εικοστό αιώνα είχαν στην ουσία ξεκινήσει από τα μέσα του δέκατου ένατου, υπό οθωμανική κυριαρχία. Η Θεσσαλονίκη έμπαινε, έστω και καθυστερημένα, στον αστερισμό της νεωτερικής εποχής και μετασχηματιζόταν στη γνωστή –κοσμοπολίτικη για τους γηγενείς, εξωτική για τους Ευρωπαίους– πόλη της Belle Epoque, «εκσυγχρονίζοντας» οριστικά τον χαρακτήρα της σε όλα τα επίπεδα: από τη ριζική αλλαγή του αστικού ιστού μέχρι την οικονομία, το εμπόριο, τα ήθη• μέσα στον 20ό αιώνα, με τα προσφυγικά ρεύματα των πολέμων, την Ανταλλαγή και το Ολοκαύτωμα θα επερχόταν η ολοσχερής ανατροπή και της πληθυσμιακής της σύστασης. Η Θεσσαλονίκη είναι σήμερα μια εντελώς διαφορετική πόλη από εκείνη του 1912 ή του 1812. Στην έκθεση προβάλλεται αυτή η μεταλλασσόμενη Θεσσαλονίκη του 19ου αιώνα με φόντο τον ιστορικό περίγυρο της Ευρώπης και του κόσμου. Το παραμύθι της πόλης αντιπαραβάλλεται και συγκρίνεται με ό,τι αντίστοιχο συνέβαινε στην Εσπερία την ίδια εποχή. Η έκθεση πραγματώνεται χάρη στη γενναιόδωρη προσφορά του 'Αγγελου Παπαϊωάννου και στηρίζεται στην τεκμηρίωση του ίδιου καθώς και στα έργα των: Μερόπης Αναστασιάδου, Έλλης Γκαλά-Γεωργιλά, Κώστα Δημητριάδη, Βασίλη Κολώνα, Αλέκας Καραδήμου-Γερόλυμπου, Μαρκ Μαζάουερ και Γιάννη Μέγα. Η μεγάλη φωτογραφία της προ του 1870 Θεσσαλονίκης παρουσιάζεται με την ευγενική άδεια του Γιώργου Δέλλιου. «Χαριέστατες, εράσμιες, θελκτικές» - το δρώμενο της ΤετάρτηςMια γυναίκα αλλάζει πρόσωπα, όπως και η πόλη. Αλλάζοντας συνέχεια ρούχα, μιλώντας διαφορετικές γλώσσες και ακροβατώντας ανάμεσα σε ποικίλες παραδόσεις, μια ερμηνεύτρια μεταμορφώνεται διαδοχικά σε ελληνίδα αστή, μουσουλμάνα στο χαρέμι, ηλικιωμένη εβραία, σύζυγο ενός ντονμέ, φτωχή πλύστρα, γαλλίδα αρτίστα, τραγουδίστρια σε καφέ-αμάν. Τα απτά εργαλεία που βοηθούν τις μεταμορφώσεις της, δηλαδή τα κοστούμια της, οργανώνονται σε μια τρισδιάστατη σύνθεση-γλυπτό που αποτελεί το ορατό ίχνος της θεατρικής δράσης στον εκθεσιακό χώρο. Η ιδέα προέκυψε ύστερα από μελέτη των αρχείων Α. Παπαϊωάννου και ΕΛΙΑ και έχει στόχο, ζωντανεύοντας την αίσθηση που αναδύουν οι φωτογραφίες, να συμπληρώσει και να ενισχύσει το υλικό της έκθεσης. Τόσο η εγκατάσταση όσο και η θεατρική δράση επιχειρούν να αποτυπώσουν τις ετερόκλητες ψηφίδες αυτού του ιδιαίτερου μωσαϊκού που είναι η Θεσσαλονίκη το 1912