Σε ποιον ανήκει η αιγύπτια βασίλισσα Νεφερτίτη;

πηγή: www.tovima.gr
 

΄Εκθεση με επίκεντρο την προτομή της φιλοξενεί το Μουσείο Neues στο Βερολίνο

 

        

  Θεωρείται το ισοδύναμο του αρχαίου κόσμου με τη Μόνα Λίζα της Αναγέννησης και αυτές τις μέρες συγκεντρώνει στο Βερολίνο τα βλέμματα χιλιάδων επισκεπτών, καθώς αποτελεί το κεντρικό έργο της έκθεσης στο Μουσείο Neues, που αναφέρεται στην ίδια. Πρόκειται φυσικά για την προτομή της αιγύπτιας βασίλισσας Νεφερτίτης, που ανακαλύφθηκε ακριβώς πριν από εκατό χρόνια στα ερείπια του εργαστηρίου ενός σπουδαίου γλύπτη με το όνομα Τούθμοσις.

  Αν η προτομή όμως είναι διάσημη σήμερα ανά τον κόσμο, δεν συμβαίνει το ίδιο όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο αποκτήθηκε. Το όνομα του πρώτου ιδιοκτήτη της αποσιωπήθηκε τελείως μέσα στον χρόνο κι αυτό γιατί ήταν εβραίος, ενώ στο κενό πέφτουν εδώ και 90 χρόνια τα αιτήματα της αιγυπτιακής κυβέρνησης για την επιστροφή της.  Ούτε τον δανεισμό της μάλιστα δέχτηκε η γερμανική πλευρά, προκειμένου να εκτεθεί στη γενέτειρά της.

Οι Αιγύπτιοι κατηγορούν τους Γερμανούς, ότι τους ξεγέλασαν και την πήραν από την Αίγυπτο μειώνοντας την αξία της. Κάτι, που αν συνδυαστεί με άλλα παρόμοια περιστατικά, τα οποία συνέβαιναν τότε σε χώρες όπου δραστηριοποιούνταν ξένοι αρχαιολόγοι είναι πιθανόν να συνέβη.

Από την άλλη η Γερμανία ισχυρίζεται, ότι όλα έγιναν νομότυπα άρα δεν υπάρχει θέμα επιστροφής.

Κατ' αρχάς όμως η ιστορία: Ο γερμανός αρχαιολόγος Λούντβιχ Μπόρχαρντ ήταν αυτός που έφερε στο φως την ηλικίας 3.400 ετών αιγύπτια καλλονή – το όνομά της σημαίνει άλλωστε «Η όμορφη έφθασε» – στη θέση Τελ ελ Αμάρνα στις όχθες του Νείλου, στα ερείπια της πρωτεύουσας Ακετατόν του αιρετικού Φαραώ Ακενατόν (είχε εισάγει στη θρησκεία τον μονοθεϊσμό).

Πίσω από τον αρχαιολόγο όμως βρισκόταν ένας πλούσιος χρηματοδότης, προστάτης των Τεχνών και μεγάλος φιλάνθρωπος, ο Τζέιμς Σιμόν, πρώσσος και εβραίος. Σύμφωνα με τους νόμους έτσι, που ίσχυαν τότε στην Αίγυπτο, ο Σιμόν δικαιούνταν το ήμισυ των πολύτιμων αντικειμένων, που έρχονταν στο φως από τις ανασκαφές, που γίνονταν με δικά του χρήματα.

Η Νεφερτίτη ανήκε σε αυτά, αν και αργότερα οι Αιγύπτιοι κατηγόρησαν τους Γερμανούς ότι τους ξεγέλασαν μειώνοντας την αξία της στη μοιρασιά. Κάτι, που αν συνδυαστεί με άλλα παρόμοια περιστατικά, τα οποία συνέβαιναν τότε σε χώρες όπου δραστηριοποιούνταν ξένοι αρχαιολόγοι είναι πιθανόν να συνέβη. Σε κάθε περίπτωση όμως ο Σιμόν ήταν αυτός που έστειλε στο Βερολίνο τη Νεφερτίτη, προσφέροντας υπηρεσία στην πατρίδα του, πόσο μάλλον που μερικά χρόνια αργότερα, το1920, την παραχώρησε στα μουσεία της πόλης.

  Το 1925 όμως, η επιχείρηση βάμβακος του Σιμόν, Simon Brothers, η οποία στον καιρό της ακμής της είχε κύκλο εργασιών ύψους 50 εκατ. μάρκων με ετήσια κέρδη 6 εκατομμυρίων, αντιμετώπισε σοβαρά προβλήματα και έτσι αναγκάστηκε να την κλείσει, ενώ πούλησε την πολυτελή βίλα του και μετακόμισε σε ένα απλό διαμέρισμα.  Εως τότε όμως είχε εμπλουτίσει όλα τα μουσεία του Βερολίνου με δεκάδες άλλα αιγυπτιακά έργα τέχνης, είχε δωρίσει το ένα τέταρτο του εισοδήματός του για τις Τέχνες και είχε αναλάβει μια σειρά από φιλανθρωπικούς σκοπούς και κοινωνικά προγράμματα.  Οι χορηγίες του άρχισαν με το άνοιγμα της Εθνικής Πινακοθήκης του Βερολίνου το 1876, η οποία όμως σε αντίθεση με εκείνες των Παρισίων ή του Λονδίνου διέθετε ελάχιστα εκθέματα. Οι δωρεές του Σιμόν, στην Πινακοθήκη ειδικά, ήταν αμέτρητες (Ρέμπραντ, Μπελίνι, Μαντένια κ. ά.)

  Την ίδια χρονιά η Αίγυπτος ζήτησε την επιστροφή της Νεφερτίτης αλλά οι Γερμανοί αρνήθηκαν, κάτι που εξόργισε τον Σιμόν, ο οποίος έστειλε επιστολή στο Μουσείο του Βερολίνου υπενθυμίζοντας ότι οι διευθυντές του είχαν δώσει την υπόσχεση πως θα το πράξουν, σε περίπτωση που τεθεί τέτοιο αίτημα. Εκείνοι βεβαίως αρνήθηκαν και το θέμα προσωρινά σταμάτησε εκεί. Ο Σιμόν μάλιστα χολωμένος από την άρνηση του Βερολίνου επέστρεψε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας την πρόσκληση που του είχε σταλεί για να παραστεί στα εγκαίνια του Μουσείου της Περγάμου, το 1930, ενώ πέθανε μόνος και πικραμένος δύο χρόνια αργότερα.

Στο μεταξύ το αίτημα της Αιγύπτου που ήταν πάντα σε ισχύ φάνηκε, το 1935, ότι θα δικαιωθεί, αφού οι Γερμανοί έδειξαν να συμφωνούν με την επιστροφή της προτομής, μόνον που τώρα επενέβη ο ίδιος ο Χίτλερ για να ματαιωθεί οριστικώς.

Νέο επίσημο αίτημα, αυτή τη φορά δανεισμού, τέθηκε το 2007 από τον πρώην γενικό διευθυντή Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου Ζαχί Χαουάς, όταν το Αρχαιολογικό Μουσείο του Καΐρου ζήτησε την προτομή προκειμένου να εκτεθεί στα εγκαίνια του νέου μουσείου κοντά στις πυραμίδες της Γκίζας.

Και πάλι όμως το αίτημα απορρίφθηκε, χωρίς αυτό ωστόσο να σημαίνει ότι οι Αιγύπτιοι το έχουν ξεχάσει. Από την άλλη η Γερμανία του Χίτλερ είχε φροντίσει να ξεχάσει τελείως τον Σιμόν και το όνομά του διαγράφηκε από παντού.

Κάτι που σήμερα, 80 χρόνια από τον θάνατό του, πρόκειται να αλλάξει καθώς στο Βερολίνο σχεδιάζεται ένα μόνιμο αφιέρωμα στον ξεχασμένο προστάτη του. Συγκεκριμένα μία νέα γκαλερί, που κατασκευάζεται τώρα, θα ονομαστεί James Simon Gallery.