Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο

πηγή: http://paidio.blogspot.gr/

 

Τι θα μάθουμε:

- Πώς ήταν τα σχολεία στο Βυζάντιο.

- Τι μάθαιναν τα παιδιά στα βυζαντινά σχολεία.

- Τι έκαναν τα παιδιά που δεν πήγαιναν σχολείο.

Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο δεν ήταν υποχρεωτική όπως είναι σήμερα.

- Πώς καταλαβαίνεις την έννοια ¨υποχρεωτική εκπαίδευση¨;

Στο Βυζάντιο υπήρχαν μόνο ιδιωτικά και εκκλησιαστικά σχολεία.

Οι γονείς πλήρωναν δίδακτρα σε είδος ή χρήματα, ανάλογα με το επάγγελμά τους. Ως σχολικά κτίρια χρησιμοποιούνταν σπίτια, ναοί ή μοναστήρια.

Τα παιδιά πήγαιναν στο σχολείο σε ηλικία έξι έως οκτώ ετών. Τα κορίτσια κι ένας μεγάλος αριθμός αγοριών, που οι γονείς τους δεν είχαν να πληρώσουν δίδακτρα, δεν πήγαιναν σχολείο αλλά έμεναν στο σπίτι. Την εκπαίδευσή τους αναλάμβαναν οι γονείς, οι γιαγιάδες και οι παππούδες. Μάθαιναν στα παιδιά ιστορίες για τη ζωή και τον τόπο τους και τα ασκούσαν να διατηρούν τα έθιμα και τις παραδόσεις των Βυζαντινών. Τα κορίτσια μάθαιναν από τις μητέρες τους να κεντούν, να πλέκουν και να υφαίνουν.

Τα αγόρια που δεν πήγαιναν σχολείο μάθαιναν από μικρή ηλικία τέχνες κοντά σε ειδικούς τεχνίτες. Εκεί εργάζονταν, ως άμισθοι μαθητευόμενοι (για δύο χρόνια). Στη συνέχεια εργάζονταν κοντά στους τεχνίτες με αμοιβή ή αναζητούσαν αλλού εργασία. Κάθε τεχνίτης μπορούσε να έχει δύο μόνο μαθητευόμενους.

 

Στο Βυζάντιο υπήρχαν τρεις βαθμίδες εκπαίδευσης:

- Προπαιδεία

(Πρωτοβάθμια εκπαίδευση/ξεκινούσε από 6-8 ετών)

- Εγκύκλιος παιδεία

(Δευτεροβάθμια εκπαίδευση/ξεκινούσε από 10-12 ετών)

- Πανεπιστήμιο (Τριτοβάθμια εκπαίδευση)

Προπαιδεία 

Ξεκινούσε από την ηλικία των έξι ως οκτώ ετών. Το βασικό σχολείο νομαζόταν σχολείο του γραμματιστού ή χαμαιδιδασκαλείο.
Οι εκπαιδευτικοί ήταν ιδιώτες δάσκαλοι καθώς και κληρικοί και μοναχοί. Το μάθημα γινόταν είτε στο σπίτι του γραμματιστού είτε σε εκκλησίες ή κελιά μοναστηριών.

Το σχολικό πρόγραμμα ξεκινούσε από το πρωί και διαρκούσε μέχρι το απόγευμα. Ως σχολικά βιβλία χρησιμοποιούνταν θρησκευτικά βιβλία (τον 7^ο αιώνα το Ψαλτήρι έγινε το πρώτο αναγνωστικό). 

Το βασικό σχολείο είχε τέσσερις τάξεις. Στις δύο μικρότερες οι μαθητές διδάσκονταν ανάγνωση, γραφή και βασικές αριθμητικές πράξεις.
Ασκούνταν επίσης στο να ακούν προσεχτικά το δάσκαλό τους και να προφέρουν σωστά τα λόγια τους. Στις μεγαλύτερες τάξεις διδάσκονταν ορθογραφία, γραμματική και αριθμητική. Αποστήθιζαν ιστορίες από τον Όμηρο, την Παλαιά και Καινή Διαθήκη και από τους μύθους του Αισώπου. Μάθαιναν ακόμη να τραγουδούν και να ψέλνουν.

Το μεγαλύτερο μέρος των μαθητών δεν προχωρούσε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Εγκύκλιος παιδεία 

Το σχολείο του γραμματιστή ή μαΐστρου  ξεκινούσε από την ηλικία των 10-12 ετών. Τέτοια σχολεία υπήρχαν στις περισσότερες πόλεις της αυτοκρατορίας. Τα δίδακτρα πληρώνονταν από τους μαθητές. Σε μερικές περιπτώσεις χρηματοδοτούνταν από την Εκκλησία ή την πολιτεία. Οι δάσκαλοι των σχολείων αυτών ήταν μορφωμένοι λαϊκοί. Η φοίτηση σε αυτά διαρκούσε 4-5 χρόνια. 

Για την ευκολότερη απομνημόνευση των κανόνων της γραμματικής είχε δημιουργηθεί ένα σύστημα στίχων, η σχεδογραφία. Για τα λογοτεχνικά κείμενα εφαρμοζόταν ο επιμερισμός, δηλαδή ο σχολιασμός λέξη προς λέξη. 


Κάνε κλικ εδώ για να μάθεις περισσότερα για τη σχεδογραφία.

Υπήρχαν δύο κύκλοι μαθημάτων:

α) Τριτύς / Κύκλος των τριών μαθημάτων (γραμματική, ρητορική, φιλοσοφία)

β) Τετρακτύς / Κύκλος των τεσσάρων μαθημάτων (αριθμητική, γεωμετρία, αστρονομία, μουσική)

 

Πανεπιστήμιο 

Η υψηλή μόρφωση πραγματοποιούνταν στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Εκεί σπούδαζαν οι ανώτεροι κρατικοί υπάλληλοι της αυτοκρατορίας.

Ερωτήσεις:
- Πόσες βαθμίδες εκπαίδευσης υπάρχουν σήμερα; Πόσο διαρκεί η καθεμιά; Σε ποιες ηλικίες μαθητών απευθύνεται η καθεμιά;
- Πόσα χρόνια διαρκεί σήμερα η υποχρεωτική εκπαίδευση στη χώρα μας; 
(Συμβουλέψου τον παρακάτω πίνακα)

-  Τα κορίτσια είχαν τις ίδιες ευκαιρίες με τα αγόρια για εκπαίδευση; Πώς κρίνετε αυτή τη διαφορά;

-  Σήμερα επιτρέπεται η παιδική εργασία;

-  Ποιες δυσκολίες αντιμετώπιζαν οι μαθητές στα βυζαντινά χρόνια;

- Βρείτε ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της εκπαίδευσης στο Βυζάντιο και της εκπαίδευσης σήμερα.

 

Στο βυζαντινό σχολείο

Οι αίθουσες των σχολείων ήταν στενές και είχαν μικρά παράθυρα. Οι μαθητές κάθονταν σε ξύλινους πάγκους, σε χαμηλούς σκίμποδες, σταυροπόδι στο πάτωμα και συχνά όρθιοι. Ο γραμματιστής στήριζε τα βιβλία του σε αναλόγιο. Τα παιδιά έβαζαν τα σύνεργά τους σε ένα μικρό υφασμάτινο σάκο, το μάρσπιπο. Συνηθισμένο αναγνωστικό ήταν το ψαλτήρι. Έγραφαν πάνω σε πλάκα και έσβηναν μ΄ ένα μικρό σφουγγάρι. Εκτός από τις πέτρινες πλάκες υπήρχαν κι άλλες αλειμμένες με κερί. Σ΄ αυτές έγραφαν με μυτερό καλάμι. Στις μεγαλύτερες τάξεις έγραφαν με μελάνι πάνω σε παπύρους, σε περγαμηνές και σε χαρτί, από το 10^ο αιώνα και μετά.

Σκίμποδας = χαμηλό σκαμνί

Αναλόγιο = στήριγμα με μία, δύο ή τέσσερις επιφάνειες που μπορούν να περιστρέφονται και όπου τοποθετούνται τα βιβλία ανοιγμένα
Γραμματιστής = ο δάσκαλος των πρώτων γραμμάτων

Ψαλτήρι = εκκλησιαστικό βιβλίο με συλλογή ψαλμών

Πάπυρος = φύλλο για γραφή που παράγονταν στην αρχαιότητα από το φυτό πάπυρος

Περγαμηνή = επεξεργασμένο δέρμα μικρού ζώου

«Ο μη δαρείς ου παιδεύεται»

Οι τιμωρίες των μαθητών ήταν συνηθισμένο γεγονός στα βυζαντινά σχολεία. Το ραβδί και η βέργα ήταν απαραίτητα μέσα διδασκαλίας για την εποχή. Οι τιμωρίες αυτές, συνήθως, γίνονταν με την έγκριση ή την προτροπή των γονέων. Γονείς και δάσκαλοι πίστευαν ότι :

«Όποιος δε δαρθεί δε μαθαίνει γράμματα».