Επίβλεψη, αφοσίωση, προσήλωση, παρακολούθηση, συγκέντρωση. Για να ορίσει κανείς με σαφήνεια μια τόσο ρευστή έννοια όπως η προσοχή δεν αρκεί να την παγιδεύσει εντός του μαγνητικού πεδίου των σημαινόντων που σχηματίζεται από το αράδιασμα των συνωνύμων της. Οι προσεκτικοί ορισμοί των λεξικών και η σχολαστική περιγραφή της έννοιας της προσοχής από τον William James στο The Principles of Psychology ήδη από το 1890 αρκούν για να γίνει η μισή δουλειά· η άλλη μισή μπορεί να έρθει σε πέρας μόνο μέσω της εις άτοπον απαγωγής. Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση της Διαταραχής Eλλειψης Προσοχής-Υπερκινητικότητας, ένα σύνδρομο που προκύπτει από τη σχετική ομαδοποίηση διάφορων υποσυνόλων συμπτωμάτων παρέκκλισης από τις νόρμες της παραδεδεγμένης ανήλικης συμπεριφοράς. Τι ακριβώς θεραπεύουν άραγε τα φάρμακα που προβλέπονται για την εν λόγω διαταραχή όταν τα νευρολογικά ευρήματα που προκύπτουν από την εξέταση δεν συνιστούν κατ' ανάγκην αποδείξεις ύπαρξής της;
Ο Εβραιοαμερικανός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας Τζόσουα Κοέν υποδεικνύει μια ιστορική οδό κατανόησης της έννοιας της προσοχής στο βιβλίο του Attention! A Short History που εκδόθηκε το καλοκαίρι από τον εκλεκτικό εκδοτικό οίκο Notting Hill. Η ιστορία της έννοιας της προσοχής είναι, σύμφωνα με την προσέγγιση του Κοέν, σύμφυτη με την ιστορία της ανθρώπινης αντίληψης όπως αυτή διαθλάται στις πρακτικές της γραφής και της ανάγνωσης - τουλάχιστον από την αρχαιότητα έως τα μέσα/τέλη του 19ου αιώνα. Tο ενδιαφέρον βιβλίο του ταξιδεύει τον αναγνώστη από την αρχαιότητα και «την κωδικοποίηση του Ομηρικού Κανόνα», που σηματοδότησε το πέρασμα από την προφορική παράδοση στην απτή, λειτουργική παράδοση του γραπτού λόγου, έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. και τις σιωπηρές αναγνώσεις του Αμβρόσιου όπως καταγράφηκαν από τον Αυγουστίνο, με τη στροφή αυτή από την απαγγελία στη σιωπηρή ανάγνωση να επιβεβαιώνει συνάμα τη μετάβαση από τον ωτακουστή κριτή στον ομφαλοσκόπο αναγνώστη. Κι από εκεί στα 1492 και στην πολεμική του Johannes Trithemius, αβά του Sponheim, ενάντια στo τυπωμένο βιβλίο: «Το τυπωμένο βιβλίο είναι φτιαγμένο από χαρτί και, όπως το χαρτί, θα εξαφανιστεί πολύ γρήγορα. Ομως ο γραφιάς που εξακολουθεί να δουλεύει με την περγαμηνή διασφαλίζει την αντοχή της ανάμνησης τόσο για τον ίδιο όσο και για το γραπτό του». Για να καταλήξει στα πρώτα ψυχομετρικά τεστ στο εργαστήριο του Wilhelm Wundt στη Λειψία το 1879 και ακολούθως στο σήμερα και στα πολύπλοκα πειράματα που λαμβάνουν χώρα στον τομέα της γνωσιακής επιστήμης με στόχο, τι άλλο, τον πολύπλευρο προσδιορισμό της φύσης της προσοχής.
Ο Τζόσουα Κοέν είναι σκανδαλωδώς προικισμένος πεζογράφος και ατρόμητος κριτικός. Στις κριτικές που δημοσιεύει, κυρίως στους New York Times και στο Harper's, είναι οξύς, τραχύς αλλά δίκαιος· αποκαθιστά την τάξη υμνώντας ασυγχώρητα αγνοημένους συγγραφείς όπως ο ιδιοφυής Padgett Powell και ισοπεδώνοντας χίπστερς ανθυπορεαλιστές όπως ο Tao Lin. Είναι 33 ετών κι όμως έχει προλάβει ήδη να εκδώσει ένα 800σέλιδο μετα-τζοϋσικό μυθιστόρημα (Witz), άλλα δύο μυθιστορήματα και τέσσερις συλλογές διηγημάτων. Το Attention! A Short History προεκτείνει τους προβληματισμούς του γύρω από τους περισπασμούς που βιώνει το άτομο σήμερα εξαιτίας του Ιντερνετ, όπως αυτοί αποτυπώθηκαν στις ιστορίες της εξαιρετικής τελευταίας συλλογής διηγημάτων του με τίτλο Four New Messages.
Προς το τέλος του Attention! A Short History ο Κοέν με τη συνδρομή ενός φίλου του επιχειρεί ένα απονενοημένο πείραμα: να συγκρίνει την επίδραση της αμφεταμίνης στον εγκέφαλό του με την επίδραση του κωδικοποιημένου ηλεκτρονικού αντίστοιχου της αμφεταμίνης (comphetamine) σε έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ο υπολογιστής «κρασάρει», ενώ ο Κοέν συνεχίζει να πληκτρολογεί μανιωδώς στα τυφλά. Αντικαθιστώντας την αμφεταμίνη με τα tweets, τα «σχόλια» και τις «άχρηστες πληροφορίες της ημέρας», ο αναγνώστης μπορεί να προβεί στους δικούς του παραλληλισμούς.
Joshua Cohen, Attention! A Short History
Notting Hill Editions, σελ. 239
Joshua Cohen, Four New Messages
Graywolf Press, σελ. 208.
Επίσης, οι ενδιαφερόμενοι ας ανατρέξουν στο βίντεο http://www.momaps1.org/expo1/event/joshua-cohen-2/ στο οποίο ο Τζόσουα Κοέν μιλάει για το Attention! A Short History στο MoMa της Νέας Υόρκης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου