Οι ρίζες του θεάτρου: Τα Μεγάλα Διονύσια

    Οι ρίζες του θεάτρου φτάνουν πολύ βαθιά πίσω στο παρελθόν, στις θρησκευτικές τελετουργίες των πρώτων κοινωνιών. Μαζί με τα πρώτα βήματα της ανθρωπότητας γεννήθηκε ο χορός, που ήταν η πρώτη θεατρική πράξη. Από τότε κιόλας συναντάει κανείς ίχνη από τραγούδια και χορούς προς τιμήν ενός Θεού που ερμηνεύονται από ιερείς και πιστούς.

    Τις πρώτες ανοιξιάτικες ημέρες, από τα μέσα Μαρτίου και μετά, οι περισσότερες ελληνικές πόλεις γιόρταζαν τα Μεγάλα Διονύσια προς τιμή του Διονύσου, θεού της βλάστησης και της καρποφορίας. Η γιορτή αυτή άρχιζε με πανηγυρικές πομπές και θυσίες, που πλημμύριζαν την πόλη ευθυμία, τραγούδια, χορούς και παρελάσεις με αναμμένους πυρσούς ως αργά τη νύχτα. Τα τραγούδια αυτά (διθύραμβοι) - ενώ αρχικά πραγματευόταν αποκλειστικά τη ζωή και τη λατρεία του Διόνυσου - άρχισαν  να περιλαμβάνουν ιστορίες για τους ημίθεους και τους ήρωες, τους μυθολογικούς προγόνους των Ελλήνων και των συγγενικών λαών. Θέματα αντλούν από την θρησκευτική και πολιτιστική κληρονομιά τους (π.χ. Ομηρικά έπη).

      Ο Θέσπις, αρχηγός ενός διθυραμβικού χορού έκανε μια καινοτομία. Απέσπασε τον εαυτό του από το σύνολο του χορού και, παίρνοντας τη μορφή του θεού ή του ήρωα, του οποίου τα κατορθώματα εξυμνούνται, άνοιξε διάλογο με το χορό. Έτσι, έγινε  ο πρώτος "ηθοποιός".

     Ενώ, αρχικά, η διονυσιακή γιορτή ξεκίνησε στην εξοχή, στη συνέχεια μεταφέρθηκε στην Αγορά των Αθηνών σε ειδικό χώρο, όπου για καθίσματα έβαλαν ξύλινες σκαλωσιές, στημένες αμφιθεατρικά. Όταν όμως το πλήθος των θεατών μεγάλωσε φάνηκε πιο πρακτικό να δημιουργηθεί ένα μονιμότερο οικοδόμημα. Καταλληλότερος τρόπος θεωρήθηκε τότε η χρήση μιας κοίλης πλαγιάς λόφου για τους θεατές, ώστε να βλέπουν και να ακούν καλύτερα αυτούς που χόρευαν και τραγουδούσαν, Στην Αθήνα δημιουργήθηκε τότε το θέατρο του Διονύσου, στη νότια πλευρά της Ακρόπολης. Το θέατρο είναι μια πρωτότυπη ελληνική αρχιτεκτονική δημιουργία. Στην κυρίως Ελλάδα υπήρχαν εβδομήντα θέατρα, που τα βρίσκουμε σε ιερά του Διονύσου, σε Ασκληπιεία αλλά και μέσα στις πόλεις.

 Το κυριότερο μέλημα του αρχιτέκτονα στο αρχαίο θέατρο ήταν η σωστή ακουστική. Οι ήχοι από την ομιλία και τα τραγούδια έπρεπε ούτε να μεγαλώνουν ή να πολλαπλασιάζονται, όπως η ηχώ, ούτε να εξαφανίζονται. Πέτυχαν, λοιπόν, οι αρχιτέκτονες της εποχής-με παρατήρηση και μαθηματικές μετρήσεις – να ακούγεται ο παραμικρός ήχος με απόλυτη ευκρίνεια σε όλα τα σημεία του κοίλου. Μερικές φορές τοποθετούσαν μεγάλα πιθάρια σε ορισμένα σημεία του κοίλου για καλύτερη ηχητική απόδοση. Έτσι, οποιοδήποτε αρχαίο θέατρο κι αν επισκεφθούμε σήμερα δεν μπορούμε να μη θαυμάσουμε: α) το φυσικό τοπίο που είναι κτισμένο, β) την αρχιτεκτονική του και γ) την ακουστική του.

 

(Από το βιβλίο των Φωκά Ι. & Βαλαβάνη Π., «Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία», Ανακαλύπτω την αρχαία Ελλάδα, εκδ. Κέδρος )